چُغُندَر سبزه‌ای است خوردنی. که ریشه آن کلفت و گوشتی است و پخته آن از اغذیه لذیذ و شیرین است و برگ چغندر و خود آن را در آشها و بورانی‌ها داخل می‌کنند و نیز چغندر را در تغذیه حیوانات بکار می‌برند و از نوعی از آن قند و الکل می‌سازند. سبزیی است خوردنی با ریشه بزرگ. گیاهی دوساله که در سال اول برگهای گسترده دارد و ریشه آن اندوخته قندی می‌سازد و در سال دوم ساقه گلدار آن تشکیل یافته اندوخته را بمصرف می‌رساند.
ساکارز در برگهای بزرگ چغندر در هنگام روز در برابر نور ساخته می‌شود و شب به ریشه رفته در آنجا ذخیره می‌شود و طبقات متوالی ریشه ضخیم می‌گردد. رنگ ریشه‌های چغندر ممکن است زرد یا سفید یا سرخ تیره باشد. نام گیاهی که بیخ و ریشه آن که در زیرزمین رشد می‌کند انواع گوناگون ریز و درشت و کم شیرینی و پرشیرینی دارد و نوع معروف آن چغندر قند است که در کارخانه‌ها بمصرف تهیه قند می‌رسد و تفاله یا ملاس این نوع چغندر را در تغذیه حیوانات مصرف می‌کنند یا بجای کود در پاره‌ای از کشاورزیها بکار می‌برند و گونه دیگرش چغندر معمولی است که از پخته آن روستائیان و بعضی اهالی شهرستانها تغذیه می‌کنند و خام آن را نیز بمصرف تغذیه حیوانات علفخوار می‌رسانند.
چغندر دارای پروتئین – چربی – ویتامینهای A، B1، B2، B3 و C – مواد ازته – مواد قندی و املاح معدنی چون فسفر، کلسیم و آهن است. چغندر را از قدیم می شناختند و حتی در حدود چهار قرن قبل از میلاد با خواص درمانی آن آشنا بوده و از آن استفاده می کردند. چغندر دو نوع است: یک نوع آن چغندر معمولی است به رنگ بنفش تیره و یا قرمز (لبو) و نوع دیگر آن چغندر قند است و به رنگ زرد روشن که این چغندر به مقدار بسیار زیاد در نقاط مختلف دنیا برای استفاده از شکر آن، کشت می شود. چغندر، گیاهی است با برگهای پهن و درشت یا برگهای مخروطی شکل که از آن به همراه دیگر سبزیجات در آش یا خورش استفاده می کنند، گاهی هم آن را به همراه ماست مصرف می کنند. چغندر خوب آن است که زیاد در خاک نمانده باشد زیرا چغندری که زیاد رسیده باشد سفت می شود. چغندر پیر معمولاً گردنی باریک دارد و شیارهایی روی آن به وجود می آید. چغندر خام، عسل گیاهی است و خداوند بعد از عسل، شفا را در چغندر قرار داده است، بر همین اساس می توان به ارزش چغندر پی برد. برای آنکه پوست چغندر پخته به آسانی کنده می شود، باید وقتی گرم است از آب گرم بیرون آورده و درون آب سرد قرار دهید تا به راحتی پوست آن جدا گردد.
مصرف چغندر برای درد مفاصل و نقرس مفید می باشد
ترکیبات غذایی – شیمیایی چغندر
چغندر دارای پروتئین – چربی – ویتامینهای A، B1، B2، B3 و C – مواد ازته – مواد قندی و املاح معدنی چون فسفر، کلسیم و آهن است.
خواص غذایی – دارویی چغندر
• طبیعت چغندر گرم و تر است.
• مصرف چغندر بیماری جذام را از بین می برد.
• چغندر، عقل را زیاد می کند. چغندر بعلت داشتن ارسنیک و روبیدم از بیماری جذام جلوگیری کرده و همچنین بخاطر داشتن فسفر غذای خوبی برای تقویت مغز بوده و موجب تقویت حافظه و اعصاب می شود.
• لبو دارای مقادیر فراوان آهن در کنار ویتامین ((ث)) و اسید فولیک است که از بروز کم خونی در افراد بویژه دختران جوان ممانعت می کند.
• املاحی که در شیره چغندر وجود دارد، یک پاک کننده بسیار عالی برای کبد، کلیه و کیسه صفراست.
• شیره چغندر یکی از بهترین شیره های سبزی است که به ساختن گلبولهای قرمز خون کمک می کند، خون را تصفیه کرده و جریان خون را بهبود می بخشد. از این رو مصرف چغندر به خانمها بسیار توصیه می شود.
• چغندر اشتها آور ، مدر ، دافع اسید اوریک ، مقوی ، ملین ، آرام بخش و تصفیه کننده خون می باشد.
• چغندر قرمز یا لبو به دلیل داشتن فیبر فراوان که خاصیت کاهش چربی خون را دارد و همچنین اسید فولیک، بهتر است در سبد غذایی بیماران قلبی و زنان باردار قرار بگیرد.
• برگ چغندر خام ورم طحال را بهبود می بخشد.
• چغندر مخلوط با آب هویج دفع کننده سنگ کیسه صفراست.
• خوردن چغندر، در هوای خشک خصوصاً در فصل زمستان مؤثر تر است و به همه، خصوصاً پیران بسیار توصیه می شود.
• چغندر ملین، نرم کننده و ادرارآور است و در رفع یبوست نقش عمده ای را ایفا می کند. همچنین اهمیت به سزایی در دستگاه گوارش دارد.
• درمان کننده التهاب مجاری ادرار است.
• چغندر برای درمان التهاب مثانه، بواسیر و بیماریهای پوستی بسیار مفید است. اشتها را نیز زیاد می کند.
• تخم چغندر دافع بلغم می باشد که برای مصرف باید از دمکرده آن استفاده کرد.
• چغندر مانند هویج دارای کاروتن است که در معده تبدیل به ویتامین A می شود.
• خوردن چغندر پخته، برای رعشه مفید است خصوصاً اگر برگ آن سرخ رنگ باشد.
• شستشوی سر با جوشانده برگ چغندر، شوره و چربی مو را از بین می برد و ضد شپش است.
• قرار دادن دست و پای ترک خورده در آب گرم شده برگ چغندر، موجب بر طرف شدن عارضه می شود.
• ضماد برگ چغندر با عسل جهت رفع طاسی و زگیل مؤثر می باشد و چنانچه با حنا مصرف شود برای رویاندن مجدد مو و نکویی آن تأثیربه سزایی خواهد داشت.
• مصرف چغندر برای درد مفاصل و نقرس مفید می باشد چون مقدار زیادی آنتی اکسیدان دارد.
• در استعمال خارجی برای پانسمان زخم و درمان تاول استفاده می شود.
• مصرف چغندر برای افرادی که به بیماریهایی مانند: سوء هاضمه، اسهال خونی، بواسیر، سیاتیک، ورم کلیه، درد کلیه، سکته مغزی، التهاب مثانه، ضعف حافظه، ناراحتی عصبی و پوستی مبتلا می باشند می تواند مفید واقع شود.
• شربت چغندر بهترین نوشابه و تقویت کننده بدن و دافع سموم بدن است (برای تهیه شربت چغندر، با آبمیوه گیری آب سه تا چهار عدد چغندر خام را بگیرید و آن را با یک لیوان آب معدنی مخلوط کنید).
برگ چغندر خام ورم طحال را بهبود می بخشد
تذکر
* زیاده روی در مصرف آن برای معده مضر است و همچنین موجب دل پیچه می گردد. برای اجتناب از این مساله چغندر را همراه عدس بپزید.
* برای پختن چغندر از ظروف آلومینیومی استفاده نکنید.
مضرات چغندر
۱- افراد مبتلا به سوء هاضمه باید از افراط در خوردن چغندر خودداری کنند.
۲- اشخاصی که به قند خون مبتلا می باشند مجاز به مصرف چغندر نمی باشند.
۳- خوردن برگ چغندر ممکن است که در بعضی افراد موجب استفراغ، دل پیچه و در برخی کودکان باعث حساسیت شود.
۴- اشخاص مبتلا به فشار خون و ناراحتی های معده باید در مصرف چغندر احتیاط کنند