منضج چیست :
براى خارج شدن ماده اى که باعث بیمارى
در هر قسمتى از بدن شده است داروهائى به کار مى رود که باعث نضج یا حل شدن آن مى
گردد مثلا موقعى که زیادى صفرا باعث بیمارى شده باشد (مثل زیادى صفراى خون در
بیماریهاى کبدى و غیره ) داروهاى حل کننده اى بکار مى برند مثل (نضج ) که با تجویز
آن ها ناراحتى بیمار مرتفع مى گردد داروهاى حل کننده یا منضج را برحسب مزاج بیمار
انتخاب مى نمایند مثلا اگر در اثر گرمى بیمارى به وجود آمده باشد، منضج یا حل
کننده یا داروى پاکسازى سردى به کار مى برند. گفتنی است که بیشتر کاربرد منضجها در وقتی است
که بیماری شدید شده، در بدن رخنه کرده و کهنه شده است که با استفاده از منضجها
همانطور که از نامش پیداست خلط غالب پخته شده و آماده میشود تا دارو کار خود را
راحتتر انجام داده و سریعتر بیماری بهبود پیدا نماید.
منضج معروف چهار خلط مثل سرکه انگبین
و منضج خلط های بلغم و سودا مثل شربت خاکشیر ترنجبین و منضج خلط دم و صفرا مثل
شربت خاکشیر و شیر خشت را می توان نام برد و…
مسهل چیست :
عبارت است از عبور مدفوعی که بطور غیر
طبیعی آبکی یا شکل نگرفته است و تواتر افزایش یافته ای را دارد ( از نظر علمی وزن
مدفوع بیش از ۲۰۰ گرم در روز را اسهال گویند . ) به اسهال کمتر از دو هفته اسهال
حاد و به اسهال بیش از دو هفته اسهال حاد و به اسهال بیش از ۴ هفته طول کشیده
اسهال مزمن می گویند.
لینت مزاج با اسهال فرق دارد . اولی
یعنی شل بودن و نرم بودن مدفوع که حالت فیزیولوزیک و مطبوع روده است .در حالی که
اسهال حالت غیر عادی و غیر مطبوع , یعنی آبکی بودن پاتولوژیک مدفوع را مطرح می
سازد.
فرق ملین با مسهل :
–
ملین آنستکه به طور محدود انچه را که در فضای معده و روده و
نواحی اطراف آن وجود دارد به بیرون از بدن فرود اورد حال آنکه
–
مسهل آنستکه ماده مرض را از عروق (فضای معده و روده و نواحی
اطراف آن ) و از سراسر بدن بداخل روده و سپس به خارج از بدن فروریزد
–
در تجویز ملین منضج لازم نیست , هرچند که اگر منضج بدهیم بهتر
است
–
ولی در هنگام تجویز مسهل ابتدائا تجویز منضج پیش شرط است .
–
ملین را به هر طبع و مزاجی و هر سنی می توان تجویز نمود (مثل
مغز فلوس , خاکشیرو…) حتی به زنان حامله , نوزادان و پیران
–
در واقع ملین شل کننده ضعیف مدفوع است ولی مسهل رقیق کننده قوی
آن می باشد. لذا مسهل را باید با احتیاط بیشتر تجویز نمود.
فرق مسهل با ملین چیست؟
?مسهل ها خشک کننده هستن
?ملین ها رطوبت بخش
بسیاری از مسهل ها به خاطر وجود ماده سمی مسهل هستن چون کبد باعث دفع انها از بدن میشود
مثل حنظل یا هندوانه ابوجهل
صبر زرد یا الوا
سقمونیا و زقوم
کرچک یا بید انجیر
حب السلاطین یا بید انجیر خطایی
روغن ها به خاطر رطوبت ملین هستن
روغن گیاهان سمی ملین مسهلند و خواص هر دو را دارند
مثل روغن تخم حنظل و کرچک و حب السلاطین
مسهلات سه نوعند:
مسهل صفرا مثل بنفشه
مسهل سودا مثل افتیمون
?مسهل بلغم مثل سورنجان
قبل از خوردن مسهل حتما باید منضج خورد
?دوز مصرف و مقدار مصرف متفاوت است
منضج صفرا یک هفته
?منضج بلغم دو هفته
منضج سودا سه هفته
جهت انجام یک اسهال موفق به ترتیب زیر
عمل می کنیم :
۱-
تجویز منضج ( خاکشیر و ترنجبین ) به منظور آمادگی بیمار (به
مدت یک هفته)
۲-
تجویز ملین بدنبال منضج به مدت کوتاه مثلا چند روز (مثل فلوس
یا بنفشه با دوز کم )
۳-
تجویز مسهل ضعیف تا متوسط ( مثل فلوس و بنفشه با دوز زیاد تر)
۴-
در صورت عدم موفقیت در رفع یبوست تجویز مسهل قوی
تا بر طرف شدن کامل یبوست بیمار مثل خربق , سنا و ریوند.
انواع آش منضج :
۱-
صفرا بر : آش شاه تره
۲-
بلغم بر : آش قنطریون
۳-
سودا بر : آش زیره رومی و بسفایج
#منضج چیست ؟
براى خارج شدن ماده اى که باعث بیمارى در هر قسمتى از بدن شده است داروهائى به کار مى رود که باعث نضج یا حل شدن آن مى گردد .
داروهاى حل کننده یا منضج را برحسب مزاج بیمار انتخاب مى نمایند مثلا اگر در اثر گرمى بیمارى به وجود آمده باشد، منضج یا حل کننده یا داروى پاکسازى سردى به کار مى برند.
منضج، دارویی است برای پختن و به قوام آوردن خلط،
و جهت آماده ساختن آن ( خلط رسوب کرده) برای تخلیه ،
که بوسیله داروهای ملین یا مسهل بکار می‌رود.
به زبان ساده تر ،منضج : هر انچه که خلط-غالب- را آماده دفع کند.
عمل نضج ، به قوام آوردن اخلاط است.
یعنی هر چه خلط غلیظ است (مانند: بلغم و سودای غلیظ) را رقیق کرده، و هر چه خلط رقیق است (مانند: صفرا و بلغم آبی، را غلیظ تر نموده و به غلظتی که مناسب اسهال آن است برساند.
خلط ها و عمل نُضج:
۱٫ خلط دم نیاز به نضج ندارد، و فقط وقتی که خون ، همراه خلط های دیگری باشد، باید آن خلط ها را به پختگی و نضج برساند.
۲٫ صفرا در سه روز به پختگی می‌رسد.
۳٫ بلغم در نه روز.
۴٫ سودای خالص در پانزده روز.
منضج مثل: شربت مصفا ، شربت اخلاط ثلاثه ،سکنجبین
مثالی ساده بزنم:
اگر قابلمه غذا سوخته باشد، هر کاری بکنید ، نمی توانید در همان لحظات اول آن را تمیز بشویید.
ولی اگر کمی آب در آن بریزید و بگذارید شب تا صبح بماند، صبح می بینید که سوختگی ها خودشون رها شده و با شستن معمولی، پاک میشوند.
منضج ها در بدن همین کار رو می کنند.
اخلاط رسوب شده را حل کرده و آماده بیرون کردن از بدن، به وسیله مسهل ها می نمایند.
پس اول باید منضج مصرف کنیم، بعد ملین یا مسهل
منضج صفرا:
کاسنى ، گل نیلوفر، آلوچه خشکه ، ریشه شیرین بیان ، گل خطمى ، گل بنفشه ، عناب تمرهندى ، به دانه ، تخم کشوث ، گل حلوا (بستان افرزو)، اسپرزه ، شربت نارنج ، شربت به ، شربت توت سیاه
منضج بلغم:
پر سیاوشان، مویز، انجیر، اسطخودوس ، گل سرخ، تخم کتان، افتیمون، زنجفیل، تخم شنبلیله، رازیانه، دارچین، گل گاوزبان، شیرین بیان، زعفران، تخم کرفس
منضج سودا
بادرنجبویه ، گاوزبان ، سه پستان ، بسفایج ، قرنفل ، ریشه کاسنى ، ریشه بادیان ، شاه تره ، ریشه شیرین بیان ، انجیر، کشمش ، اسطوخدوس ، افتیمون ، لعاب تخم مرو، زرشک ، ریشه خطمى و شربت بنفشه
الف : ضرورت پاکسازی مستمر بدن از فضولات به هنگام سلامتی و یا بیماری :
ا= پرخوری ها در مصرف مواد غذایی که باعث بسته شدن عروق و ایجاد سکته ها میشود ، ضرورت کم خوری و دو وعده غذا خوری .
امام جعفر صادق علیه السلام خطاب به فردى که از سوء هضم و درد معده شکایت داشت فرمودند: فقط اول روز و اول شب به تغذیه بپرداز و میان صبحانه و شام چیزى نخور ( هله هوله خوری رایج امروزی ها ) که مایهى فساد بدن است. بنابراین بر خلاف عادت امروز که ناهار تبدیل به اصلی ترین وعده غذایی مردم شده است، در تغذیه اسلامی غذا خوردن در اواسط روز جایگاهی نداشته برای سلامتی مضر می باشد و باید به دو وعده غذا در شبانه روز اکتفا کرد.
۲= گرسنه برخاستن از سفره: حضرت علىعلیه السلام خطاب به فرزندش امام حسن مجتبىعلیه السلام فرموده : اى پسرم آیا به چهار ویژگى که تو را از طب بىنیاز مىکند آگاهت سازم؟ بر سر سفرهى غذا ننشین مگر در حالى که گرسنه باشى و از طعام برنخیز مگر این که گرسنه باشى و غذا را خوب بجو و وقت خواب به دستشویى برو. پس اگر این کارها را انجام دهى از طب بىنیاز مىشوى.
امام رضا علیه السلام فرموده اند: دست از طعام بردار درحالیکه هنوز به آن میل و اراده داری که برای معده و بدن تو بهتر است و باعث زیادی عقل و سبکی جسم تو می شود»
امام رضا ع در رساله ذهبیه ، بدن را به زمین زراعی تشبیه و فرموده اند همانطور که به زمین زراعی نباید زیاد از حد آب رساند چرا که باعث خرابی دانه و محصول می شود، در مورد بدن نیز تدبیر در تغذیه ضروری است. ( از همین جا می توان نتیجه گرفت که آب درمانی مرسوم که به بیمار توصیه می شود در روز ۸ تا ۱۲ لیوان آب بخورد مورد تایید طب اسلامی نبوده و مضر می باشد).
۳= بیماری و ضعف در اعضای طبیعی دفع : در مواردی مثل یبوست گوارشی، بیماریهای کبدی و کلیوی، قطع نابهنگام عادت ماهیانه در بانوان (آمنوره) و یا در افرادی که تحرک و ورزش ندارند، روند دفع سموم و مواد زائد از بدن مختل می شود و در اثر تجمع این مواد در بدن بیمایهای متعددی ایجاد می شود. در واقع در حالت اول ورود مواد به بدن بیش از حد است و در این حالت خروج مواد کاهش می یابد.
۴= خوردن اغذیه بد و مسموم : بعضی از افراد پرخوری نمی کنند ولی مواد غذایی بدون کیفیتی را مصرف می کنند. مصرف گوشت گاو که در روایات طبی و نیز منابع طب سنتی شدیدا مورد نهی قرار گرفته است، انواع ساندویچ و پیتزا، مواد غذایی حاوی رنگها و نگهدارنده های شیمیایی، مرغهای پرورش یافته با آنتی بیوتیک و داروهای هورمونی، میوه های گلخانه ای با کودهای کشاورزی و … همگی از این مقوله اند و باعث شده اند تا بدنهای ما امروز بیش از پیش مسموم و دچار گرفتگی شوند .
ب : معرفی روشهای پاکسازی بدن از فضولات کهنه در طب اسلامی سنتی:
۱= گرسنگی کشیدن : امام علی علیه السلام می فرمایند: « گرسنگی کشیدن، سودمندترین درمان است» .
برخلاف فرهنگ و باور عامه مردم که از گرسنگی وحشت دارند تا جایی که حتی در سحرهای ماه مبارک رمضان نیز پرخوری می کنند تا مبادا در طول روز گرسنه شوند، در طب اسلامی توصیه به تحمل گرسنگی و تاثیر آن در سلامت بدن شده است.
۲= حجامت: در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمودند: « آنقدر جبرئیل مرا به انجام حجامت سفارش کرد که فکر کردم واجب است»
۳= فصد عروق ( تخلیه عروق از خون کثیف و مزمن ) یا استفراغ کلی :
۴= تجویز مسهل گیاهی و روغنی : امام معصوم علیه السلام میفرماید : آن کس که می خواهد مثانه اش آسیب نبیند، ادرار خود را نگه ندارد هر چند سوار جنبنده ای بوده باشد.
۵= قی کردن : امام باقر علیه السلام فرموده اند: هرکس قی کند قبل از آنکه به استفراغ بیفتد این برای او از ۷۰ دارو بهتر است و قی از این طریق هر بیماری و علت را دور می کند.
امام رضا علیه السلام میفرماید : کسی که می خواهد خلط سودا را بسوزاند پس بر او باد که فراوان قی و رگها را فصد کند و مداومت به نوره ( واجبی ) نماید.
۶= نوره کشی : امام علی علیه السلام: نوره نشاط است و پاک کننده تن. دوست دارم مومن هر ۱۵ روز نوره کشد.
۷= حمام : امام رضا علیه السلام فرمودند : نفع حمام عظیم است. باعث اعتدال مزاج و پاکسازی بدن می شود …فضولات را می گدازد و چرک را می برد.
۸= چکاندن دارو گیاهی در بینی : روغن جات مثل بنفشه و بادام
ج : فرق منضج ( پزنده اخلاط ) با مسهل چیست :
منضج اخلاط سوخته و قدیمی را می پزد و سپس حل می کند و در دسترس نیروهای هاضمه یا دافعه بدن قرار می دهد و لیکن مسهل کارش نرم کردن و یا لزج کردن اخلاط گوارشی به منظور تخلیه سریع آن از دستگاه گوارش میباشد .و از طرفی حیطه کار منضج مربوط به سراسر بدن است و بالعکس مسهل حضورش در دستگاه گوارش و حواشی آنست و به عبارت دیگر منضج اخلاط را در دسترس نیروهای بدن قرار می دهد و مسهل اخلاط را از دسترس نیروهای بدن به سرعت دور می کند .
۱ : مسهل ها ازنظر طب روائی :
* سنای مکی ( گرم وخشک ) : * پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد آن چیز سنا است . سنا مسهلی قوی برای دفع اخلاط صفراوی ، بلغمی و سوداوی می باشد ( در مصرف آن باید جانب احتیاط رعایت شود و آنرا نبایستی دم کرد و یا جوشانده و یا خیساند بلکه بایستی خورد و زیاد خوردن آن اسهال ، دل پیچه و آشفتگی در گوارش ایجاد می کند و یا قلنج می آورد و بایستی سنا را با انیسون یا زنجبیل یا دارچین خورد و زنان حامله و شیر ده نباید بخورند چون به سرعت به بدن طفل منتقل شده و اثر منفی میگذارد .)
*امام علی علیه السلام فرمود : برای نرمی سینه ، حلق ، حنجره ، صوت و خلط سینه و مسهل سینه بایستی از عناب استفاده شود .
۲: مسهل برای مزاج صفراوی ها (یعنی افراد دارای اخلاط گرم و خشک ) :
* کدو ( سرد و تر ) :اگر کدوی پخته را با شکر بخورید مسهل معتدلی است و اگر به آن تمرهندی بیفزایید مسهل صفرای سوخته است . ( خوردن کدو برای پیران و سرد مزاجها مضر بوده و ضعف معده و روده می آورد و باعث نفخ و بی اشتهائی میگردد .)
* سدر ( کنار – سرد و خشک ) : خوردن دویست گرم میوه نارس کنار ، مسهل صفراست . ( خوردن سدر برای سرد مزاجها مضر است .) عسل سدر هم بی تاثیر نیست .
*تاج ریزی ( سرد و خشک ) : خوردن میوه تاج ریزی ( روباس) مسهل کننده است .
*تاج ریزی ( سرد و خشک ) : خوردن میوه تاج ریزی ( روپاس ) مسهل کننده است .
* زرد آلو بدون تیزاب ( سرد و تر ) : خوردن پره زرد آلو و یا آب خیسانده آن ،مسهل خون و
کاهنده غلیان خون ورافع شدید کم خونی است . زیاد خوردن زردآلو نفاخ و مضر معده های
ضعیف است و باید با شکر و عرق انیسون (گرم و خشک )خورد .
مسهل ترکیبی : گل ختمی ۵ گرم + گل پنیرک ۵ گرم + بادیان ۵ گرم + صندل ۵ گرم + پوست هلیله زرد ۱۰ گرم + گل بنفشه ۱۰ گرم + سپستان ۲۰ عدد + عناب ۲۰ عدد + تمرهندی ۱۰۰ گرم + مویز ۲۰۰ گرم + آلوچه خشک ۲۰۰ گرم ،، تمام مواد فوق را مخلوط کرده و به ده قسمت مساوی تقسیم نموده و هر قسمت را جوشانده وصبح و عصر با ۱۰ گرم ترنجبین شیره کشی کرده و با میل مصرف شود .
سایر مسهل های ضد صفرا :
افسنطین صبر زرد، خربق (سیاه ) سقمونیا، هندوانه ابوجهل ، غاریقون ، ریوند، ایرسا، گل گندم (قنطریون ) هلیله ، بسفایج ، آب انار، پر سیاوشان ، کشمش کولیان ، گل سرخ ، مغز فلوس ، ترنجبین ، شیر خشت ، آلوچه خشکه ، گل گاوزبان ، اسفرزه ، تمرهندى ، آب کدو (هر یک به تنهائى بصورت دمنوش یا عرق آنها و یا خوردنی مصرف شوند ).
۳: مسهل برای دفع اخلاط لزج و بلغمی :
*پرسیاوشان ( معتدل – یا کمی خشک ) : نوشیدن دم کرده پرسیاوشان مسهل بلغم معده و روده ها است .
* هندوانه ابوجهل یا حنظل ( گرم و خشک ) :خوردن آن مدر و مسهلی بسیار قوی است . (برای مصرف خوراکی یک یا دو گرم آنرا در کپسول خالی ریخته و بخورید . خوردن حنظل مضر گرم مزاج ها بوده و باید آنرا با کتیرا و یا نشاسته بخورند تا عوارض آن از بین برود و دانه کرچک از نظر مسهلی جانشین حنظل است .مصرف خوراکی آن باید زیر نظر پزشک باشد .)
* فلوس ( گرم و تر ) : اگر ۵۰ گرم مغز فلوس را در نیم لیتر آب به مدت پانزده دقیقه بجوشانید و آب آنرا بخورید مسهل بسیار قوی و خوبی است .
* کرچک ( گرم و خشک ) :خوردن روغن کرچک مسهلی بسیار قوی است . (دانه های کرچک سمی است ودر مصرف خوراکی آن باید دقت شود . خوردن کمی روغن کرچک ، اشتها را از بین می برد و تهوع آور بوده و آشفتگی می آورد پس باید آنرا با نعنا خورد )
* شاطره ( تا حدودی گرم و خشک ) : پنجاه گرم شاطره را در یک لیتر آب جوش دم کنید و بنوشید ، مسهل اخلاط است .
* صبر زرد یا آلئو ورا ( گرم و خشک ) :خوردن حد مجاز صبر زرد مسهلی قوی برای اخراج
اخلاط مختلف بدن می باشد . ( مصرف خوراکی صبر زرد خطرناک است و باید با احتیاط
مصرف شود ).
*خار شتر ( گرم و تر ) : نوشیدن دم کرده شاخ و برگ خارشتر و یا عرق آن مسهل است .
*خیار خر ( خیلی گرم و خشک ) خوردن خیار خر برای گرم مزاجها مضر و دارای عکس العمل شدید است و خوردن آن مسهل قوی است .
* سقمونیا ( خیلی گرم وخشک ) : خوردن یک گرم سقمونیا مسهل سریع العملی است که به عنوان مسهلی قوی که در درمان انواع استسقاء از آن استفاده میشود .( خوردن زیاد سقمونیا قلب را اذیت کرده و مضر کلیه مخصوصا” در گرم مزاجهاست و زنان حامله سقمونیا نخورند که ساقط جنین است) .
*پیچک صحرائی ( گرم و خشک ) : خوردن برگ پیچک صحرائی مسهل است .
* فرفیون ( خیلی گرم و خشک ) : خوردن یک قطره فرفیون باز کننده کلیه رگها و مسهل خوبی برای بلغم لزج و صفرا است .( فرفیون گیاهی سمی است و مصرف خوراکی آن باید کم و با احتیاط باشد .)
* فلوس ( گرم و تر ) : خوردن فلوس مسهلی بسیار راحت و بدون عوارض است و به کندی اثر می بخشد.
* فلوس ( گرم و تر ) : فلوس را با تمرهندی بخورید مسهل صفرای سوخته است و اگر با گیاه تربد بخورید مسهل بلغم و اگر با گیاه بسفایج ، عرق کاسنی و عرق شاطره بخورید مسهل سودا است .
* کنجد ( گرم و تر ) : خوردن روغن کنجد مسهل است . ( کنجد دیر هضم است ودر معده می ماند و برای رفع این مشکل بایستی با عسل و شکر خورده شود .)
* گز انگبین ( گرم و خشک – یا معتدل ) : خوردن گز انگبین مسهل است .
*گلرنگ ( معتدل ) : نوشیدن دم کرده گلرنگ مسهل است .
* سورنجان ( گرم و خشک ) : دو گرم سورنجان را سائیده و بخورید مسهل اقسام بلغم است و اخلاط لزج را از اعماق بدن خصوصا” از مفاصل بیرون می کشد .
سایر مسهل های بلغم :
عاقرقرحا، خیاردشتى (کمبیزه کور، یا قثاءالحمار) مقل ، روغن کرچک ، تربد، غاریقون ، سورنجان ، فرفیون ، مغز تخم کاوشه ، زنجبیل ، آنزروت ، ایرسا، شحم حنظل ، تخم نیلوفر، دانه اسفند، بسفایج ، سیاه دانه ، انغوره ، پیاز سفید، انجره شنبلیله ، سقمونیا، جاوشیر، ریوند عشبه .
۴: مسهل برای دفع اخلاط سودا و خشک :
– برای دفع اخلاط سودا و خشک مصرف ۵ گرم پودر افتیمون با یک لیوان سکنجبین عسلی است . این مسهل شب خورده شود و فردا شکم ۵ الی ۶ بار کار می کند و سودا به راحتی دفع میشود. البته شرط آن این است که قبلش منضجات سودا را خورده باشدکه علامت دفع سودا خارج شدن مدفوع سیاه رنگ است .
شربت مسهل براى سوداوى و مؤثر براى کار معده :
گل سرخ ، سنا، از هر کدام ۱۵ گرم ، گل بنفشه ۱۵ گرم ، تربد و افسنطین و غاریقون از هر کدام ۵ گرم ، مصطلکى ، تخم کشوث ، اسطوخدوس ، از هر کدام ۱۰ گرم ، سه پستان و عناب از هر کدام ۲۰ دانه همه را نیم کوب کرده ۷ روز صبح ناشتا و عصر پس از جوشانیدن و صاف نمودن میل نمایند.
سایر مسهل های ضد سودا:
اویشن ، شحم حنظل بسفایج ، اسطوخدوس ، تخم کشوث ، هلیله ، غافث ، فلفل سفید، کاوشه و عشبه افتیمون ، سنا، پودینه کوهى .
۵ : مسهل عام و عمومی برای دفع اخلاط مزمن سه گانه بدن :
سنا ( مزاجش گرم و خشک ) : روزی سه بار ، هر بار یک قاشق مرباخوری برگ سنا را در یک لیوان آب جوش دم نموده و سپس صاف کرده و با یک قاشق مرباخوری پودر آنرا با یک قاشق ماست مخلوط کرده و میل شود .
شکرسرخ ( مزاجش گرم و تر ) : روزی سه بار ، یک قاشق مرباخوری شکرسرخ تازه (بدون تغییر رنگ ) را در یک لیوان آب گرم حل کرده و میل شود .
ختمی یا پنیرک کوچک ( مزاجش سرد و تر ) : روزی سه بار ، هر بار یک قاشق مرباخوری پودر ختمی را دم کرده و پس از ۱۰ دقیقه با تنظیف پارچه ای آنرا صاف کرده و میل شود .
اسفرزه ( مزاجش سرد و تر ): روزی سه بار ، هر بار یک قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته وبعد از ده دقیقه آب و تفاله های آنرا صاف کرده با اندکی عسل میل شود .
فلوس ( مزاجش گرم و تر ) : روزی سه بار ، هر بار یک قاشق مرباخوری (فقط) مغز فلوس را در یک لیوان آب جوش ریخته و بعد از ۱۵ دقیقه صاف کرده و همراه با اندکی عسل میل شود .
هلیله زرد ( مزاجش سرد و خشک ) : روزی سه بار ، هر بار یک قاشق مرباخوری پودر پوست هلیله زرد را با اندکی عسل میل شود .
خاکشیر ( مزاجش گرم و خشک ) : روزی سه بار ، هر بار یک قاشق غذا خوری را در یک لیوان آب جوش ریخته و پس از چند دقیقه میل شود .
ترنجبین ( مزاجش گرم و تر ): روزی سه بار ، هر بار یک قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته و پس از ده دقیقه سپس صاف کرده و میل شود .
شیر خشت ( مزاجش معتدل و کمی گرم ) : روزی سه بار ، هر بار یک قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته و سپس صاف کرده و میل شود .
بید خشت ( مزاجش سرد ) : روزی سه بار ، هر بار یک قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته و سپس صاف کرده و میل شود .
انجیر ( مزاجش گرم و تر ) : هر شب ۱۲ عدد انجیر میل شود و در صورت استفاده از انجیر خشک از چند ساعت قبل آنرا با آب جوش خیس شده و مصرف شود .
زیتون (مزاجش گرم و خشک ) : هر روز صبح ده عدد زیتون بدون نمک میل شود .
گلسرخ ( مزاجش سرد و کمی خشک ) : روزی سه بار ، هر بار یک قاشق مرباخوری گلسرخ را در یک لیوان آب جوش ( مثل چایی ) به مدت ۱۰ دقیقه دم نموده و سپس صاف کرده و با کمی عسل میل شود.
صبر زرد یا الئوورا ( مزاجش گرم و خشک – کمی سمی ) : روزی یکبار یک گرم آنرا در کپسول ریخته و در ساعات مختلف روز میل شود .
تذکر مهم : خوردن مسهل هر روز صبح سحر و از یک الی دو نوع بوده و در فصل بهار موثرتر است .
مسهل عام : ترنجبین ۵۰ گرم ، سقمونیا ۵ گرم ، ترنجبین را شیره کش کرده سمقونیا را به آن اضافه کرده صبح و عصر میل نمایند.
روغن بادام شیرین ( گرم و تر – یا معتدل ) : مسهل کامل سیستم گوارش است و میتوان هر
هشت تا بیست و چهار ساعت یک قاشق مربا خوری از آنرا میل کرد و اگر همراه با عسل هر دوازده ساعت یک قاشق مربا خوری میل شود برای تقویت استخوان و مغز موثر است و نیز برای درمان یبوستی میتوان از آن استفاده کرد .
۴۰گرم افتیمون ( گرم و خشک )را در ۲۵۰ گرم عسل پس از کوبیدن حل کرده روزى ۳ قاشق مرباخورى میل شود .
سبوس، ملین و مسهل قوی ، در تنظیم سیستم گوارشی و رفع یبوست هیچ ماده ای با قدرت سبوس برابری نمی کند.
رب انار های شیرین و یا ترش در تغذیه ها یا با یک لیوان آب میل شود – عرق کاسنی – قرقورت بدون نمک دفع کننده صفرای ملایم – اسفرزه – اسطوخدوس – پرسیاوشان – افسنتین
سایر مسهل های عام : روغن بادام تلخ + بومادران + سنا + زیره + پوست سیاه توسه + بنفشه + گل بابونه + سیر + برگ نعناع + رازیانه + انیسون + ریشه شیرین بیان + هلیله زرد + هلیله سیاه + مغز بادام ایرانی + عسل + زنجبیل + پونه + خیار چنبر+ آب نارنج با عسل + اسطوخدوس + تمرهندی جایگزین آلوجات + کشمش سیاه
پودر مسهل عام آسان : ترکیب شده از یک قاشق سنا + یک قاشق گلسرخ + نصف قاشق شیرین بیان را صبح ناشتا در یک لیوان آب جوش دمکرده و صاف کرده با کمی عسل یا نبات میل شود و در صورتی که اسهال ایجاد شده بیش از سه بار در طول روز باشد بایستی مقدار ترکیب کمتر شوند و خواص درمانی آن هر چها نوع خلط را از بدن پاکسازی نموده و به شکل اسهال خفیف از بدن دفع میشود .
۶ : ممنوعیت و شروط استفاده از مسهل ها :
فرد پرخون نباشد – کودکان و پیران بایستی محدود و مقدار کم استفاده شود – افراد خسته و قلبهای ضعیف – مناطق گرمسیر نبایستی در فصل گرما زیاد استفاده کنند – مزاج خشک اندک مصرف کند – افراد دارای ورم معده و یا روده زخم دار – افراد لاغر زیاد و یا چاق زیاد – در گرما و سرماى بسیار زیاد نباید مسهل خورد – مصرف مسهل یک روز درمیان – بررسی حساسیت بدن به نوع مسهل – باردار نباشد – همراه با خوردن مسهل باید هیئت رئیسه بدن ( مغز ف قلب و کبد ) تقویت شوند – پس از مسهل بیمار نباید چیزى بخورد و بنوشد و یا بخوابد تا اینکه مسهل کار بکند اما خوابیدن پیش از مسهل مفید است – بیمار باید از خوردن غذاها و داروهاى تند پرهیز کند و آب سرد نباید بنوشد و آشامیدن کمى آب گرم مفید است اما زیادش خوب نیست و از کار مسهل جلوگیرى مىکند- از حرکات سخت و ورزشی پس از مسهل باید خوددارى شود – بیمار باید پس از مسهل از آمیزش خوددارى کند – مسهل سمی ممنوع – در ایام قاعدگى و خونریزى زهدان، زنان نباید مسهل بخورند و نیز اگر بیمار بخونریزى بواسیر گرفتار باشد خوردن مسهل زیانآور است – از فعالیت استرس دار پرهیز کند .
۷: طریقه مصرف مسهل ها و ملین ها :
الف : ابتدا به مدت یک هفته الی دو هفته داروی ملین کننده ( یعنی داروی نرم کننده مدفوع ) مثل انجیر یا زیتون یا فلوس به بیمار می دهیم و در صورت عدم بهبودی به بیمار مسهل قوی تر مثل سنا می دهیم تا یبوست برطرف شود .
ب : در صورت وجود سابقه یبوست مقاوم تر برای قبل از غذا و بعد از غذا ملین کننده یا مسهل تجویز میشود مثلا” فلوس قبل از غذا و بنفشه بعد از غذا می دهیم .
ج : ودر صورت تکرار و یبوست حادتر چند گیاه ملین تر می دهیم و زمان مناسب آن صبح ناشتا از قبیل ترکیبات گلسرخ و سنا یا تر کیبات فلوس و سنا و یا ترکیبات بنفشه با گلسرخ و سنا میباشد .
د: و برای درمان یبوست های خیلی سخت با استفاده ازروش روغنهای گیاهی است .
۸: امّ الامراض هفتادگانه به نام یبوست یعنی چه:
سوال مهم : اگر از بیمار بپرسی شکم تو خوب کار می کند بلادرنگ میگوید آری ، ولیکن وقتی تخلیه شکم را گزارشش میگیری ، متوجه میشوی فرد گرفتاریبوست یعنی مادر هفتاد مرض در دراز مدت در بدن شده و بیمار خودش هم نمی داند .
تعریف یبوست چیست :
«کسی که دفع سخت و طولانی داشته باشد یا احساس دفع ناکافی کند یا کمتر از سه بار در هفته دفع داشته باشد؛ یبوست دارد. برای آن که بگوییم شخصی مبتلا به یبوست است؛ باید ۲ یا بیشتر از نشانه‌های زیر را حداقل به مدت ۳ ماه داشته باشد:
الف) زور زدن بیش از حد در حین اجابت مزاج.
ب) مدفوع سفت و خشک.
ج) احساس تخلیه ناکامل بعد از اجابت مزاج.
د) دو بار یا کمتر عمل دفع در هفته.
اجابت مزاج مطلوب از دیدگاه طبّ سنّتی
۱- تعداد دفعات دفع مدفوع.
۲- کیفیت دفع.
۳- قوام مدفوع.
۴- حجم و جرم مدفوع.
شیخ الرئیس ابن سینا اعتقاد دارد که به ازای مصرف هر وعده غذایی، شکم باید یک بار کار کند؛ به این ترتیب؛ در روزگار ما که مردم ۳ وعده غذا مصرف می کنند؛ باید ۳ بار هم دفع مدفوع داشته باشند؛ اما این تعریف، در عمل، برای اکثر مردم این دوره و زمانه، یک ایده آل است که دسترسی به آن چندان آسان نیست.
چرا یبوست این قدر خطرناک است؟
انباشت فضولات بدن خودش یک بحران است که راههای دفع آن راه ها، دفع مدفوع و ادرار، تعریق، تنفّس و … هستند.
آری موادّ دفعی روده ها معمولاً به قدری خطرناک هستند که در آموزه های عملی طبّ اسلامی و طبّ سنّتی ایران، تدابیر مختلفی اندیشیده شده است که انسان حتّی در معرض بخارات متصاعد شده از آنها نیز قرار نگیرد. (مثل استحباب پوشاندن سر در توالت و …). حالا فکرش را بکنید که این مواد؛ با این درجه از سمّیت به جای آن که از بدن بیرون بروند، در بدن باقی بمانند و از طریق سیستم بازجذب قوی روده، مجدّداً به داخل بدن برگردند.
علل ایجاد یبوست
– مصرف مواد غذایی یبوست زا: سر دسته این غذاها، برنج خوری زیاد است؛ یبوست زایی برنج در حدی است که می توان در درمان بسیاری از اسهال ها به عنوان یک داروی خوب از آن استفاده کرد. ماکارونی، موز، لبنیات به ویژه لبنیاب پرچرب،(و به ویژه پنیر کهنه ، ماست شیرین و کشک)؛ مصرف زیاد موادّ گوشتی (به خصوص گاو و گوساله به صورت خشک مثل کباب)، بسیاری از فست فودها، سیب و انار و به(و به ویژه انواع ترش آنها) و …
– مصرف کم فیبر: مصرف نان سفید و برنج سفید است که سبوسشان گرفته می شود. کم مصرف کردن منابع اصلی فیبر یعنی میوه و سبزی ها، کندن پوست میوه ها به هنگام مصرف، غلبه غذاهای حیوانی بر غذاهای گیاهی در رژیم غذایی مردم
– از دست دادن آب بدن و یا عدم مصرف کافی مایعات، مصرف نوشیدنی های کافیین دار مثل قهوه و نوشابه های سیاه که خاصیت ادرارآوری دارند.
– بی تحرّکی:
– شرایط فیزیولوژیکی خاص مثل حاملگی(به علت تغییرات هورمونی که باعث کاهش حرکات روده ها می شوند و فشار فیزیکی رحم روی روده ها) و افزایش سن(به دلیل کاهش سوخت و ساز بدن در پیری و متعاقب آن کاهش فعالیت روده ها)
– مسافرت: افرادی که به مسافرت می روند .
– مصرف برخی از داروهای شیمیایی .
– خودداری از دفع به موقع مدفوع و ادرار ، بالاخص رانندگان و کارمندان و کودکان .
– معایب مصرف مداوم داروهای ملیّن و مسهل: اگر داروهای مسهل به طور مداوم مصرف شوند پس از مدتی روده کار طبیعی خود را انجام نداده و به اصطلاح تنبل می شود و یبوست به وجود می آید. بنابراین از مصرف خودسرانه داروهای مسهل خودداری کنید و تنها با تجویز پزشک آنها را مصرف کنید.
– برخی بیماری هایی که می توانند عامل ایجاد یبوست باشند: کم‌کاری تیرویید و برخی دیگر از غدد داخلی؛ مرض قند، تومورهای روده و مقعد ؛ زیادی کلسیم در بدن؛ کمبود قند خون؛ سل؛ بیماری ام.اس.؛ پارکینسون؛ آسیب های نخاعی؛ بیماریهای عضلانی ،بیماری روده تحریک‌پذیر یا روده عصبی؛ بیماریهای مرتبط به عضلات کف لگن؛ افسردگی و