طبق نظر شیخ الریس ابو علی سینا
مو ماده بخار دودی شکل در سوراخ ریز پوست منعقد می شود و مواد امدادی از بدن به آن می رسد و موی از آن می روید بویژه اگر رطوبت داخل بدن نه آبی باشد نه گلی ، بلکه رطوبت لزج باشد ، مو را بهتر می رویاند و دیر میریزد . حکایتش همان حکایت درختان چرب است که برگ ریزان ندارند . لیکن در اینجا میخواهیم آرایش متعلق به مو راشرح دهیم . چگونه گوهر مو ی را تقویت کنیم که بروید یا ریزش مو را علاج کنیم ؟
مو را چگونه بیشتر از آن کنیم که هست یا نازکی آن را چگونه ضخیم نماییم ؟
از میا ن رفتن مو
اگر مو میریزد یا تنک و کم پشت می شود سبب های متعدد می تواند در آن دست داشته باشند
سبب در ماده رویش مو است .
سبب جایی است که مو در آن می روید .
سب اول که گفتیم در ماده رویش مو است چند جهت دارد .
۱ – چیزی سبب شده است که ماده رویش مو نمو نکند ، کم شود و یا بکلی از اثر بیافتد و زیر فشار پوشش رستنگاه مو قرار بگیرد .
۲- سبب چیزی است که مزاج ستنگاه مو را تغییر داده و مزاج طبیعی خارج کرده است .شاید سبب از زیر فشار پوشش قرار گرفتن و نغییر مزاج رستنگاه مو نیست اما گوهر آفرینش مو خود به خود کم و اندک است . یعنی بخار دودی که یاد شد . مثلا در کودکان و در زنان بسیار کم است ، زیرا به حد زیاد بخار تر و مرطوب دارد و این بخار کمتر به بخار دودی تبدیل می شود . و می دانیم که بخار نسبتا خشک سبب رویش مو می شود ، از این رو در کودکان و زنان موی ریش نمیروید .
ماده بخار دودی – که گوهر آفرینش مو است – بوده و از بین رفته است ، که انرا سبب روی آور از خارج بدن تعبیر کردیم . منظور مثلا بیماریست
کسانی که مدتها بر بستر بیماری بیماری سخت بوده اند و از بیماری شفا میابند ، اما موی سر را از دست داده یا کم شده است . سبب در این حالت بدون غذا ماندن مو است . مو همان حکایت گیاه را دارد اگر آبیاری نشود و ماده تغذیه را دریافت نکند میخشکد و میریزد و دوباره سر بر نمی آورد . مثال دیگر انکه مرد یا پسر بچه ای هست که مو دارد یا استعداد مو درآوردن در رخسار دارد ، او را اخته می کنند یا موی ریش و سیبیلش نمی روید اگر بچه باشد یا اکثرا کوثه شده و اگر مو درآورده باشد . چرا ؟زیرا از اثر اخته شدن بدنشان بلغمی و سرد مزاج می شود و با مزاج بدن زنان که تر و سرد مزاج هستند شباهت پیدا میکنند . و از آن سو آب پشت در آنها تکوین میابد ولی مطرف ندارد و در نتیجه بر هم انباشته می گردد و سرد می شود . این سرد مز اجین به اندامان بسیار ارزنده بدن سرایت می کند و آنها نیز سرد میشوند و از سردی زیاد رطوبت های بدن چنان که لازم است و باید که برای تحویل شدن به ماده بخار دودی و رویاندن موی تحلیل بروند تحلیل نمیروید از رطوبتی بودن زیاد شان نمی کاهد و آنچه احیانا تحلیل می رود از آنجا که بسیار کم مایه است در سوراخهای پوست نمی ماند و اگر بماند چندان نیست که بتواند گوهر رویش مو گردد . این حالت نسبت به موی سر برای کسانی رخ میدهد که امامه بزرگ و سنگین به طور دائم بر سر دارنند رطوبت داخل آن سامانه منافذ تحلیل رفتن و بخار دودی تبدیل شدن را نمیابد ، ناچار میبینید سرشان مو ندارد یا کم دارد یا بوده و ریخته است .
یکی دیگر از سبب های نماندن مو در طبیعت نهفته است ، طبیعت به حالتی در امده است که به رویش مو و آفریدن گوهر مو نمی تواند کمک برساند . که این حالت چند جهت دارد مثلا در مورد سر طاس
ماده رویندن مو کم شده است و چندان نیست که موی از ان بروید
یکی دیگر از سبب های کم شدن یا نماندن مو در خود جایگاه رویش مو نهفته است ، که آن هم سه صورت احتمالی دارد .
۱ – جایگاه در حالتی است که ماده گوهر آفرینش بدن افرینش بدان نمی رسد و در ان نفوذ نمی کند .
۲– ماده گوهر رویش مو به جایگاه سزاوارش نفوذ می کند اما درآنجا نگهدای نمیشود و دفع میگردد .
۳ – گوهر ماده رویش مو به جایگاه لازم میرسد و باقی میماند اما فاسد می شود و موی از ان نمی روید .
حالت اول که گفتیم گوهر رویش مو به جایگاه لازم نمیرسد وقتی است که سوراخهای ریز پوست مسدود شوند
چرا مسدود میشوند ؟
الف . ماده رطوبتی تحلیل رفته از بدن که باید قسمتی از آن بخشکد و به بخار دودی تبدیل شود تا گوهر آفرینش موی گردد زیاد از حد لازم خشکیده و بسیار لزج شده و به جای اینکه به داخل مسام نفوذ کند و در زیر پوست جای خود را در یابد به دهانه سوراخ می چسبد و مسدودش میکند و سر طاسی را به ارمغان می آورد . که این حالت زود خشک شدن و یا زود تر خشک شدن در کسانی دارایی مزاج گرم بیشتر است ، اشخاص گرم مزاج که امادگی سر طاس شدن دارند موی بدن و بویژه موی سینه شان زیاد است . کار حرارت مزاج است که از بالا می خشکاند و در پایین تر می رویاند . این نوع از گرم مزاجان سر طاس موی سرشان اکثرا به آسانی از بیخ بر می آید و کنده می شود و موهایی که در برچیدن سرسخت هستند در اقلیت قرار دارند .
ب . شاید سابقا زخم چرکین در سر بوده و اثراتی از خود به جا گذاشته است ماده گوهر رویش مو از این اثر عبور نمی کند وبه بالا می چسبد و سوراخهای ریز پوست را مسدود می گرداند که حالت کچلی ( کل شدن ) از این قبیل است .
در حالت دوم گوهر تریش مو به جایگاه مخصوص می رسد اما نمیتواند باقی بماند و بیرون می آید و فرصت موی ساختن نمیابد زیرا :
الف . گشادی بیشتر از حد لازم سوراخهای ریز پوست و تخلخل بیش از حد لازم پوست استعداد در خود نگه داشتن ماده گوهر مو را از آن گرفته است . کسانی را که ببینی کوسه هستند و موی ریششان اصلا نیست یا هست و تنک و کم و لکه لکه به همین درد مبتلا هستند . این اشخاص که پوست متخلخل و سوراخ گشاد دارند بقیه موهای بندنشان نازک و باریک است و به آسانی برکنده می شوند
ب . سوراخهای ریز پوست تنگ تر از حد لازم و طبیعی است که حالت را در سالخوردگان که دورهای پایانی عمر را می گذراند مشاهده می کنید . رطوبت مزاج کافی داشته اند و از اثر پیر شدن در کهن سالی به خشک مزاجی مبتلا گردیده اند . در نتبجه حرارت بدن کم شده است و خشکی مزاج سوراخ ریز پوست را ترنجانیده است و منفذی نمانده که مو از آن سر برآورد یا بسیار تنک شده . بنابراین یا مو نیست و یا اگر هست بسیار نازک .
حالت سوم که گفتیم ماده گوهر مو به جایگاه مخصوص می رسد باقی میماند اما فاسد می شود چندین سبب دارد .
الف . خلط بد جنس و پلید در جایگاه رویش مو کمین کرده و همین که گوهر مو با وی برخورد کرد تباه و فاسد می شود چنانکه در بیماریهای داءالحیه ( درد مار یا ریزش مو و پوسته انداختن ) و داءالثعلب ( درد روباه یا ریزش موی بدون پوسته اندازی مولیسک ) دیده می شود
ب . قرحه یا زخمهای بد خیم خوره ای سبب فاسد شدن گوهر آفرینش موی می شوند چنانکه در بعضی از حالات کچلی مشاهده می گردد .
درمان طاسی سر بسیار ثعب العلاج است هر چند احتمال دارد که وقتی هنوز شروع نشده یا شروع شده و زود به معالجه اش بپردازنند و به تاخیر نیافتد بتوان از ان پیشگیری کرد .
بقراط حکیم می فرماید ( کسی سرش طاس شده بود به بیماری پاغر مبتلا شد و موی بر جای طاس شده باز رویید )
نسخه های رویاننده مو در طب قدیم
ما دراین فصل درباره داروهایى که در رویاندن مو بسیار تأثیر بخشند، داروهایى که شاید از سر طاسى جلوگیرى کنندوداروهایى که از تنک شدن و ریزش موى ابرو و غیره جلوگیرى کنند و چارهساز باشند صحبت خواهیم کرد.
داروهایى را که بعدا در علاج بیمارى درد روباه (داء الثعلب) ذکر خواهیم کرد، همگى در رویاندن مو و جلوگیرى از ریزش و تنک شدن مو مفید فایدهاند.
مسأله اساسى در اینجا متوجه موى سر است که خون را به پوست سر بکشانند و پیه مناسب بر آن مالند، (سر را پیه مالى کنند). بعد از آن داروهاى بسیار جذبکننده و تحلیل برنده، که با هم به کار گرفته شوند و براى علاج درد روباه خاصیت دارنددرعلاج سرطاسى ودرباز رویاندن مو درجاهایى که مویش ریخته و حتى در علاج ریزش موى سر و ریش بسیار خوبند، باید به کار گرفته شوند.
بنابراین اقدامات زیر برای ریزش مو و رویش دوباره موها لازم است
ابتدا خلط بد یا خرابکار از بدن دفع شود
بعددر کسانیکه موهایشان زیاد ریخته سر تراشیده شود تا منفذها باز شود
در پایان دارو مصرف کنند